Energiegenossenschaft Nahwärme Emstal eG, Lathen – Pionier in de energietransitie
Lathen is een gemeente in de Duitse deelstaat Nedersaksen, vlakbij de Nederlandse grens. De gemeente bestaat uit 11.300 inwoners verdeeld over in vijf dorpen – een uitdaging om te dekken bij de aanleg van een gemeenschappelijk warmtenet. Desondanks heeft Lathen een gemeenschappelijke warmtevoorziening opgebouwd op basis van een bio-WKK in het hoofddorp, aangevuld met twee biogasinstallaties van boeren met snelgroeiende gewassen als basis. De bio-WKK en het warmtenet worden geëxploiteerd door een energiecoöperatie. “Het is cruciaal geweest dat bewoners de energietransitie en projecten lokaal helpen vormgeven”, zegt burgemeester Karl-Heinz Weber van Lathen, “Voor de uitbreiding van het lokale warmtenet was de financiële steun van BAFA ook belangrijk.” Dit Fonds ondersteunt gemeenten en particuliere huishoudens bij de inzet van hernieuwbare energie. Zo wordt het warmtenet gesubsidieerd per meter, maar ook per aansluiting.
In 2009 wendden twee boeren die biogasinstallaties runden zich tot de gemeente Lathen toen ze op zoek waren naar een manier om de restwarmte van de elektriciteitsproductie te gebruiken. Dit was aanleiding om een warmtenet aan te leggen om publieke gebouwen, zoals het raadhuis, scholen,en ziekenhuizen aan te sluiten. Ook de lokale kerk deed mee. Ook kwamen er steeds meer particuliere huishoudens en bedrijfsgebouwen bij aan het net. Bijvoorbeeld een spuiterij die zijn proceswarmte van het net haalde. Voor de exploitatie werd een energiecoöperatie opgericht. Elke abonnee kan inschrijven voor een aandeel van 100 €. De aansluiting op het warmtenet kost 10.500 € . Voor deze kosten zijn overheidssubsidies van 30-40% beschikbaar, waardoor huiseigenaren nauwelijks meer hoeven te betalen dan voor een efficiënte gasketel. Ook besparen ze op onderhoudskosten en – vanaf 2025 – €200 aan CO2-belasting.
Aan de groeiende vraag naar warmte kon al snel niet meer alleen door de twee biogascentrales worden voldaan, dus werd de coöperatie in 2012 aangevuld met een bio-wkk op snoeihout uit de omgeving. Dit betekent dat groenstromen van landschapsbeheer in de regio worden gebruikt.
Elk jaar wordt ongeveer 70.000 m² verse chips (met een vochtgehalte van 40-50%) in de verbrandingsoven gevoerd. De houtsnippers mogen niet droger zijn, omdat het verwarmingssysteem is ontworpen voor dit vochtgehalte. De afmetingen van de chips moeten overeenkomen met klasse G50 of G70 (met maximale doorsneden van 50 of 70 cm2 en maximale lengtes van 12 tot 20 cm). De warmte van de rookgassen wordt eerst gebruikt om thermische olie te verwarmen via de ene warmtewisselaar en vervolgens siliconenolie via een andere warmtewisselaar, die bij lage temperaturen verdampt en de turbines aandrijft om elektriciteit op te wekken. Dit is dus een ORC (Organic Rankine Cycle) faciliteit.
Met de bio-WKK wordt jaarlijks 7,8 miljoen kWh elektriciteit en 21 miljoen kWh warmte geproduceerd. Dit wordt in de vorm van warm water (83 – 85 graden C) via een verdeelstation naar het ruim 80 km lange warmtenet gestuurd. 80% van het hout wordt gebruikt voor de basislast en 20% voor warmte op hele koude dagen. Een olieketel is ook beschikbaar als back-up, evenals een 3 MW gasketel in de aangesloten school. In de zomer, wanneer huishoudens heel weinig warmte nodig hebben, worden houtsnippers gedroogd voor externe klanten. Ook zijn er plannen om 9 ha kasruimte te verwarmen, waar de warmtevraag vooral in het voor- en najaar is.
Gezien de huidige situatie van gestegen gasprijzen en de klimaatdoelstellingen is er veel belangstelling voor verdere uitbreidingen. Hiervoor zijn begin 2023 twee bijeenkomsten gehouden voor burgers. Op dit moment kunnen nog extra woningen op het net worden aangesloten zonder uitbreiding van productiecapaciteit.
Op het dak van de centrale liggen zonnepanelen en de energie daarvan wordt rechtstreeks naar het net gestuurd. Er wordt overwogen om de stroom in de toekomst zelf te gebruiken, als de elektriciteitsvraag voor industriële installaties niet daalt en de prijzen hoog blijven. Daarnaast zou elektriciteit ook door de coöperatie zelf op de markt kunnen worden gebracht.
De stad Lathen kan worden gezien als een prachtig voorbeeld van hoe een toekomstige regeneratieve energievoorziening er in Duitsland uit zou kunnen zien. Naast de energiecoöperatie Nahwärme Emstal zijn er nog twee andere coöperaties in de stad met burgers die hebben geïnvesteerd in het gebruik van windenergie en in zonneparken en zo geld verdienen aan de “energieconversie”.
Kred: Basistekst Ernst Kürsten, 1 juni 2023,
BIOZE staat voor BIOmass skills for Net Zero en loopt tot mei 2024.
In BIOZE werken Duitse, Franse, Nederlandse en Zweedse partijen samen om tools te ontwikkelen en bijeenkomsten te houden om gemeenten te ondersteunen in de ontwikkeling van bio-energie.
